logo heraldyczne cz. 2

Drugi głos w temacie „logo heraldycznego” należy do projektanta Marcina Wolnego ze Studia Otwartego, które realizowało cytowane przeze mnie znaki Rybnika, Wadowic i Skawiny.

Marcin Wolny

Herb czy logo?

W kwestii „logo heraldycznego” zacznę nieco szerzej, od kwestii „herb czy logo?” w terytorialnej identyfikacji wizualnej (i brandingu, czy też marketingu terytorialnym). Otóż wychodzimy w Studio Otwartym z założenia, że miasta, gminy czy województwa to nie towary na sprzedaż, lecz miejsca gdzie mieszkają ludzie. Owszem, są (albo mogą być) markami i potrzebują symboli. Jednak w pierwszej kolejności są to symbole wspólnotowe, czyli herby – które już mają. Dlatego, zamiast dodawać do zabałaganionej polskiej przestrzeni publicznej kolejne „loga promocyjne”, trzeba zadbać żeby herby były dobre jakościowo i nadawały się do codziennego użytku.

Zanim przejdę dalej, jedno zastrzeżenie: piszę o użyciu herbów wprost, a nie o przypadkach, gdy herb ulega mocnej reinterpretacji i zostaje sprowadzony do impresji heraldycznej (jak np. „heraldyzujące” logo Słupska). Jak daleko posunięta może być ta interpretacja by herb był nadal herbem a nie logo – pozostawię kwestią otwartą, skupiając się na używaniu herbów w jak najmniej zmienionej formie w identyfikacji wizualnej.

Staramy się nasze przekonanie wcielać w życie, projektując terytorialne identyfikacje wizualne w oparciu o herby. Jak się okazało – bywa to bardzo trudne i często kończy się „ekwilibrystyką” formalną, kiedy zamiast tak jak byśmy chcieli, użyć herbu, musimy użyć… No właśnie, czego? „Logo heraldycznego”? Ratujemy się określeniem „wersja użytkowa herbu”, natomiast żadne z tych sformułowań nie jest zbyt szczęśliwe. Najlepiej byłoby pisać i mówić „herb”, ale rzadko się da – z różnych względów.

W Wadowicach – byliśmy na dobrej drodze do przeprojektowania herbu na prawidłowy heraldycznie i historycznie, ale wybuchła z tego powodu taka polityczna awantura, że władze miasta się z tego wycofały. Więc Wadowice mają „logo heraldyczne” – heraldycznie bardziej prawidłowe niż (nigdy nie zatwierdzony przez Komisję Heraldyczną) herb. W Rybniku – też były twarde argumenty za zmianą oficjalnego herbu (jest kilka innych herbów z identycznym rysunkiem szczupaka, a rysunek powinien być unikalny, o ryzyku, że rybnicki herb to plagiat już nie wspomnę). Tu włodarze, pomni przypadku Wadowic, uznali że nie ma co na razie ruszać tematu, trzeba zrobić miejski system identyfikacji wizualnej a potem się zastanowić. SIW się udał, więc mam nadzieję, że sprawa będzie miała ciąg dalszy.

Kwestia „logo heraldycznego” wynika w dużej mierze z tego, jak skonstruowane są wymagania instytucji, która zawiaduje powstawaniem herbów terytorialnych: Komisji Heraldycznej przy MSWiA – Zasady tworzenia herbów, flag, sztandarów i pieczeci jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Co do zasady – wprowadzenie takich regulacji jest słuszne, bo zmierza do stworzenia swego rodzaju systemu wizualnego o określonych ramach. Regulacje to obejmują m.in.:

• „tarcza późnogotycka, zaokrąglona u dołu (tzw. hiszpańska). W uzasadnionych przypadkach inna poprawnie wykreślona tarcza. Tarcza ograniczona jednolitą, czarną linią konturową”.

Niestety proporcje tarczy nie są już podane;

• „barwy stosowane w heraldyce to: dwa metale (złoto/żółta, srebro/biała) i cztery tynktury (czerwona, błękitna, zielona i czarna)”.

Tu znów – kolory nie są sprecyzowane w ramach żadnego współczesnego standardu kolorystycznego (choć być może to, że gama pozwala na swobodną interpretację jest akurat zaletą – bo pozwala na indywidualizację przez użycie różnych odcieni tych kolorów). Teraz – jest to niejednoznaczne i subiektywne: Komisja może po prostu uznać że to „nie ten” odcień, np. błękitu;

• „Wszystkie godła powinny być obwiedzione czarną linią konturową jednakowej grubości, cieńszą niż kontur tarczy.”. 

Wprawdzie intencja znów zrozumiała – dzięki temu rysunek ma być jednoznaczny i wyraźny. Natomiast założenie to nie wytrzymało próby czasu, tym bardziej że jest egzekwowane przez Komisję Heraldyczną bardzo dosłownie – wśród heraldyków krąży historia, jak Komisja odrzuciła projekt herbu, w którym łodygi roślin były narysowane jedną linią – i nakazała użycie zielonej linii obwiedzionej z obu stron czarną. Tak narysowanych symboli nie sposób pomniejszać bez utraty czytelności i jakości, np. do użyć ekranowych. Trudno umieścić je choćby w nagłówku strony internetowej, o faviconie już nie wspominając. Siłą rzeczy trzeba je upraszczać, a wtedy – w świetle zaleceń formalnych – przestają być herbami.

Dochodzi tu jeszcze jedna rzecz. Większość herbów miast i gmin to efekt pożal się Boże „digitalizacji” z przełomu XX i XXI wieku, wykonywanej często z bardzo niską jakością – graficzną i techniczną. O ile historycznie Polska, oględnie rzecz ujmując, nigdy nie była światowym liderem w sztukach plastycznych, w tym w heraldyce, o tyle te zabiegi dodatkowo spowodowały wprowadzenie do przestrzeni publicznej wielu potworków. Nawet jeśli niekiedy poprawnych od strony symbolicznej, to po prostu brzydkich i nieczytelnych.

herby Gorlic, Wadowic i Iławy

Stąd współczesna potrzeba upraszczania herbów, której nie przewidzieli twórcy wspomnianych założeń. A skoro nie da się tego wykonać zgodnie z w/w zasadami – bo wtedy formalnie przestają być herbami – to powstają „loga heraldyczne”.

Najlepiej jak dotąd wyszła z tego dr Barbara Widłak, autorka świetnej, niestety nieużywanej przez miasto identyfikacji wizualnej Krakowa, opartej o opracowany przez nią herb miejski (pobierz PDF). Otóż przygotowała odmianę użytkową herbu w oparciu o wersję pieczętną symbolu miasta, gdzie dopuszczalne jest uproszczenie rysunku. Tak więc formalnie nadal mamy do czynienia z herbem, a przy tym na tyle dobrze skonstruowanym, by używać go na co dzień. Trochę ekwilibrystyka na poziomie definicji, ale jest sensowna i rozwiązuje problem.

herb Krakowa, proj. Barbara Widłak

Tej samej metodyki użyliśmy w projekcie dla Skawiny (zobacz projekt Skawina), dzięki temu, że władze miasta i gminy były otwarte na „dogłębne” porządki i zdecydowały się na przeprowadzenie procedury zmiany projektu graficznego herbu – łącznie z opinią Komisji Heraldycznej, zatwierdzeniem przez MSWiA i uchwałą rady miejskiej (o spotkaniach z radnymi i tłumaczeniu im dlaczego w herbie potrzebne są zmiany napiszę kiedyś thriller). Projektując herb od początku – mogliśmy uwzględnić jego codzienne zastosowanie, przygotowanie do pomniejszeń itp.

herb Skawiny, proj. Studio Otwarte

Reasumując – powstawanie uproszczonych symboli heraldycznych – „logo heraldycznych”, które formalnie nie są herbami, to de facto „obchodzenie” obowiązujących regulacji, które z kolei nie wytrzymały próby czasu i zamiast ułatwiać życie – tworzą niepotrzebne ograniczenia. Warto też dodać coś o trybie działania Komisji Heraldycznej, bo dopełnia obrazu sytuacji. Otóż ta zbiera się co kilka miesięcy – i w takim trybie odpowiada na złożone wnioski. Dotyczy to też uwag i poprawek, które są przez nią wnoszone praktycznie zawsze. Tak więc przeprowadzenie procedury zaopiniowania herbu trwa zwykle około roku (jak dobrze pójdzie). Symbol ważny, godzien nabożnego namysłu, natomiast nijak się to nie ma do trybu prac nad identyfikacjami wizualnymi – bo te zwykle rozłożone są na kilka miesięcy. Nietrudno więc zrozumieć samorządowców i projektantów, że bronią się przed tą procedurą rękami i nogami – i starają się ją obejść.

Co z tym zrobić? Zgadzam się, że w składzie Komisji Heraldycznej powinni zasiadać nie tylko, jak teraz, historycy i samorządowcy, ale również fachowcy od identyfikacji wizualnej. Uważam też, że regulacje dotyczące tworzenia herbów wymagają aktualizacji. Z jednej strony – doprecyzowania (choćby o ustalone proporcje tarczy herbowej i specyfikację kolorów), z drugiej – powinny być uproszczone lub mniej restrykcyjne, co dotyczy wspomnianego wymogu obwodzenia wszystkiego czarną kreską, jak w dziecięcej kolorowance.

Na pewno zarówno regulacje, jak i sposób działania Komisji to „wysoki próg” utrudniający wprowadzenie miejskie herbów do powszechnego użycia. Oraz jeden z powodów dla którego mnożą się „loga miast”, najczęściej zupełnie tym miastom niepotrzebne.

Przeczytaj pozostałe głosy na ten temat:

logo heraldyczne cz.1, Andrzej-Ludwik Włoszczyński, projektant
logo heraldyczne cz. 3, Piotr Dzik, pracownik naukowy ASP w Katowicach

o systemie Michty i recenzji

Na blogu Sigillum Authenticum trafiłem na bardzo ciekawą recenzję publikacji Jerzego Michty „Heraldyka samorządowa Polski. Projekt systemu” (Kielce 2017). Recenzja pisana jest z punktu widzenia historyka, ale naprawdę warto przeczytać.

O tej koncepcji systemu heraldycznego pisałem i ja w lipcu br., na stronie projektu Orli Dom – „Nowe herby województw”.

Trudno się nie zgodzić z Sigillum Authenticum w ocenie projektu Jerzego Michty, odniosę się tylko do jednego małego zdania tejże recenzji:

„Ośrodki naukowe wycofują się z projektowania herbów, bowiem jednostki samorządowe wolą korzystać z usług firm plastycznych i graficznych.”

Jeżeli projektowanie ujmiemy całościowo, od opracowania historii, poprzez przykłady ikonograficzne, blazon, na samym rysowaniu kończąc, to można by stwierdzić, że może i dobrze jeśli tylko z tej fazy rysunkowej się wycofują. Tak się bowiem składa, że faza rysunkowa jest wielekroć najsłabszą w tych opracowaniach. Przyczyna prosta – nagle wszyscy opanowali sztukę projektowania na komputerach i po prostu umią (jak mawia pewien klasyk) bo mają, komputer. Jeśli do tych samoróbek dołożymy nie do końca sprecyzowane kryteria i wymogi Komisji Heraldycznej (brak np. unormowania proporcji tarcz, to i każda ma inne), to dostajemy pasztet. Bo ileż mamy w Polsce takich zespołów projektowych jak krakowski – Zenon Piech, Wojciech Drelicharz (heraldycy) i Barbara Widłak (grafik)? A wynika, ta samoróbka, po części z niechęci do dzielenia się honorarium, niestety, ale i też z nadmiernej wiary we własne umiejętności rysunkowe.

Czy korzystanie z grafików i studiów projektowych jest złe? Nie, o ile owi graficy czy studia nie spotykają się z tego typu zleceniem po raz pierwszy i nie jest to jednocześnie wybór najtańszej możliwej opcji.

Zadałem kiedyś na Facebooku proste pytanie: które z polskich godeł państwa, na przestrzeni wieków, zaprojektowali (kształt) heraldycy polscy? W sensie rysunku/kształtu, nie blazonu. Pytanie, przyznaję, retoryczne, bo wszystkie te godła, ich kształt, opracowali rzemieślnicy i artyści.

Zakończę cytatem z wzmiankowanego wcześniej mojego artykułu z lipca:

„Mógłbym w tym momencie odwrócić hasło rzucone w pewnej dyskusji:

„w sprawie poprawek herbu zostawcie to heraldykom;”

i napisać – w sprawie rysowania herbu zostawcie to projektantom. Bo bez wątpienia jedno wynika z oglądu powyższego projektu – bez projektantów się nie da, narysowanie dobrze herbu to jednak sztuka.”

Przy okazji odwiedzenia strony Sigillum Authenticum przeczytajcie też tekst:

„Znikający herb Krakowa. Rozmowa z prof. Zenonem Piechem (Societas Historicorum)”

Prof. Piech, historyk i heraldyk, kierownik Zakładu Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii UJ, mówi np. tak:

„Niestety Komisja Heraldyczna nie spełniła wszystkich pokładanych w niej nadziei. Przede wszystkim nie wypracowała jednoznacznych kryteriów opracowywania i oceniania herbów. „Zasady praktycznej sztuki heraldycznej”, o których pisał prof. Józef Szymański, są wciąż niejasne. Pomimo wielokrotnych sugestii z mojej strony, nie wypracowano tych zasad. Natomiast członkowie Komisji, a w ostatniej kadencji także jej przewodniczący, zaangażowali się w projektowanie herbów. Powstała patologiczna sytuacja, w której ten sam podmiot projektuje herby, a następnie je zatwierdza. Jest to niedopuszczalne w państwie prawa. Jako przewodniczący Zespołu Nauk Pomocniczych Historii i Edytorstwa przy Komitecie Nauk Historycznych PAN byłem inicjatorem listu skierowanego do zwierzchnika Komisji Heraldycznej, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w poprzednim rządzie – Andrzeja Halickiego. List podpisało kilkunastu członków Zespołu, specjalistów w zakresie nauk pomocniczych historii, niestety nie odniósł on żadnego skutku. Odpowiedzi udzielił wiceminister, a można ją streścić następująco: skoro nie jest to zakazane, to jest dozwolone. Komentarz wydaje się zbyteczny.”

Naprawdę warto poczytać uwagi czynione przez prof. Zenona Piecha i poważnie się nad nimi zastanowić. Ten wywiad polecam szczególnie władzom miasta Krakowa.

casus kropki

W napisanej kilka ładnych lat temu (2011) „diatrybie o kropce” umieściłem takie oto twierdzenie:

„Pojedyncza kropka w znaku ma też pewną właściwość dziwną, nazwijmy ją antyplagiatową, otóż mimo że znaków, z tą że pojedynczą kropką, można znaleźć całkiem liczne stadko jakoś nie słyszałem o posądzeniach kropki o plagiat, dość łatwo i chętnie formułowanych co i rusz. Już jednak przy jej zwielokrotnieniu ta moc zanika, całkowicie niestety.”

Tamten tekst pisałem z premedytacją nie okraszając go ani jednym przykładem obrazkowym, ale dziś postanowiłem wrócić do tegoż tekstu i zawartego w nim cytatu. Wrócić z przykładem świeżutkim i doskonale potwierdzającym postawioną tam przeze mnie tezę.

1 marca wrzuciłem na Facebooku informację o zmianie wyglądu logo Onet. Historia tej kropki jest w sumie prosta – najsampierw była sobie zwykłą, najzwyklejszą kropką w domenie, Fakt, że rozegraną kolorem i połączoną w jedno z logotypem, ale jednak zwykłą kropką. Zwracała co prawda uwagę, ale mocą się nie wyróżniała zbytnio. Ot zapis jak zapis.

W kolejnej odsłonie mocy nabrała, stała się dobitna. Onet i kropka. Żadnych tam innych domyślań po prostu Onet. I kropka.

Aliści nadszedł dzień kolejnej zmiany i kropki stała się Kropą. Z szare końca, choć dobitna, wylądowała na początku. Nic nie kończy, dumnie rozpoczyna.

Na portalu wirtualnemedia.pl czytam:

„Nową identyfikację wizualną portalu zaprojektowała agencja Brand New Attitude (BNA). – Nowa identyfikacja to podążająca za współczesnymi trendami typografia, logo jasne jak słońce – dowód, że wszystko można opowiedzieć prosto i zrozumiale dla każdego. Onet to radość z wiedzy o świecie. „Onet” – i wiemy o co chodzi – opisuje Wojciech Mierowski, dyrektor kreatywny BNA.” więcej na: www.wirtualnemedia.pl

Po wrzuceniu informacji na Facebook byłem ciekaw odzewu, poszukiwania paralel, inspiracji, podobieństw, do innych kropek czy krop. Mało tego, sam podsunąłem takowy przykład dorocznej (od 2014) konferencji w Paryżu – The European Tech Conference on Scalability.

I nic, zero jazgotu, czy choćby małego miałknięcia, że to już było, że podobne, że to plagiat lub cuś w ten deseń. Zero reakcji, skojarzeń choćby, a obejrzało tę informację ponad 6 tys i nawet 1 lajknął. Dziwne. Rozejrzałem się po necie a tam cisza, żadnej burzy, żadnej nawalanki, choćby maciupciuniej. No bo trudno za takową traktować głosy (nieliczne) znalezione na portalu wirtualnemedia.pl:

„Mason – Barwa żółta. Teolodzy przypisywali tej barwie wartości pozytywne. Mimo to od XII wieku zaczęto wiązać ją ze zdradą i fałszem. Dlatego też w malarstwie postać Judasza przedstawiano w żółtych szatach. Ponadto kolor ten uznano za barwę wrogości, złych zamiarów i bezwstydu. Z tego powodu przypisano go kurtyzanom. Cali Wy!!!”
„Tutturu – tak jak Wyborcza, tylko zamiast czerwonego prostokata, zolte kolko. genialne.”
„Internautka – Niesamowite, odkrywcze, przełomowe – gratulacje dla działu graficznego Onetu pod przewodnictwem Wielkiego Grafika!”
Więcej na: www.wirtualnemedia.pl

Na wykop.pl znalazłem aż 3, całe trzy, komentarze, owszem z emocjami, ale do portalu Onet a nie logo.

I to by było na tyle. Po prostu przeszło bez echa.

Jaki z tego powyższego wniosek wypływa? Dość prosty – jeśli nie chcesz podpaść posądzeniom o plagiat rób kropkę. To najbezpieczniejszy pod tym względem znak, a i wielowymiarowy symbolicznie, więc łatwo interpretowalny, w dowolnym układzie. Kropka jest nie do ruszenia.

Jeśli ktoś nie wierzy, w prawdziwość powyższej tezy, to mam przykład odwrotny, innej formy w logo i natychmiastowych z nią skojarzeń. Bo tak się akurat składa, że Kraków znów (który to już raz?) kombinuje z własnym znakiem promocyjnym. Tym razem postanowił stary znak unowocześnić.

No i unowocześnili na siłę, ale bardziej ciekawe są natychmiastowe skojarzenia, jakie pojawiły się pod moją informacją o tym fakcie na Facebooku.  Na 6 komentarzy aż 5 wskazuje na podobieństwa znaku do… znaku policji.

A kropka się nikomu nie kojarzy z innym znakiem.

zrozumieć Kraków

Próbuję zrozumieć Kraków, a właściwie, konkretnie mówiąc, ogłoszony właśnie konkurs na nowe znaki miejskich spółek Krakowa.

Jest w tym konkursie coś dziwnego i na mój gust nielogicznego. Ale o tym później. Przyjrzyjmy się na początek głównym znakom miasta Krakowa. Oczywiście jest herb miasta, jako znak urzędowy.

Kolejny znak, to już znak promocyjny.

A że, ponoć, od przybytku głowa nie boli jest jeszcze kolejny – „znak towarowy Gminy Miejskiej Kraków”. Jak zwał, tak zwał, również jest to znak promocyjny.

Przejdźmy teraz do zapisów konkursowego regulaminu.

㤠2 Przedmiot Konkursu

1.Celem Konkursu jest wyłonienie projektu przedstawiającego Grupę logotypów dla 7 miejskich jednostek organizacyjnych w Krakowie, tj. Zarządu Infrastruktury Sportowej (ZIS), Zarządu Budynków Komunalnych (ZBK), Zarządu Infrastruktury Komunalnej i Transportu (ZIKiT), Zarządu Cmentarzy Komunalnych (ZCK), Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej (MOPS), Miejskiego Centrum Profilaktyki Uzależnień (MCPU), Zarządu Zieleni Miejskiej (ZZM). Przedmiot działalności mjo przedstawia załącznik nr 1 do niniejszego Regulaminu.”

Chodzi o te znaki.

I dalej czytam:

„2.Charakter Grupy logotypów mjo:

2.1.powinna być spójna i identyfikowalna z Miastem, tj. wywodzić się ze znaku towarowego Gminy Miejskiej Kraków, natomiast nie może być z nim tożsama;”

Biorąc rzecz całą  na logikę spodziewałem się, iż wymóg nawiązania do istniejącego znaku będzie tyczył herbu miasta, bo to znak właściciela owych spółek, nie na darmo zwanych miejskimi. W Słupsku to rozumieją. Aliści organizator z miasta Krakowa sprawił mi siurpryzę i chce by nowe znaki spółek miejskich nawiązywały do… „znaku towarowego Gminy Miejskiej Kraków”, czyli znaku promocyjnego. Sensu w tym nie widzę, niestety. Może to efekt innego patrzenia na sprawę, na tej mazowieckiej równinie.

Jak by na to nie patrzeć spodziewam się niezłego pasztetu. Bo raz, że owo nawiązanie do tego „znaku towarowego Gminy Miejskiej Kraków”  będzie bardzo trudne, z racji jego stylistyki. A dwa – diabełek do uszu szepce – unieważnią, unieważnią, i chichocze radośnie. Prac pewnie będzie sporo bo:

„Dla zwycięzcy przewidziano nagrodę w wysokości 40 000 złotych (brutto)”

Regulamin tego konkursu, wraz z załącznikami, znajduje się na stronie BIP.